Khi đánh giá mức độ tổn thương gan và các vấn đề liên quan, bác sĩ thường dựa vào nồng độ men gan. Nồng độ men gan cao cảnh báo những bất thường về sức khỏe gan của bạn. Khi đó, cần phải biết cách hạ men gan cao đúng cách để đưa gan trở lại trạng thái hoạt động bình thường.
Men gan cao là gì?
Bác sĩ Vũ Trường Khanh, Trưởng khoa Tiêu hóa – Gan mật – Tụy, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội cho biết, men gan là loại men có trong tế bào gan, có vai trò là chất xúc tác giúp chuyển hóa protein từ thức ăn thành năng lượng phục vụ cho các hoạt động sống của cơ thể. Nếu tế bào gan bị viêm hoặc tổn thương, một lượng lớn các men này sẽ rò rỉ và giải phóng vào máu nhiều hơn bình thường, dẫn đến tình trạng men gan tăng cao trong cơ thể. Hiện tượng này gọi là men gan tăng. Nồng độ men gan được xác định thông qua xét nghiệm máu.
Có 4 loại men gan bao gồm: AST (Aspart transaminase) còn gọi là SGOT; ALT (Alanine transaminase) còn gọi là SGPT (Serum glutamic pyruvic transaminase); Alkaline phosphatase; GGT (Gama glutamyl transpeptidase). Trong đó, để đánh giá tình trạng tế bào gan chủ yếu dựa vào chỉ số ALT (SGPT) và AST (SGOT).
Các chỉ số, ALT ≤ 35U/l AST≤ 35U/l ở nam và ALT ≤ 25U/l AST≤ 25U/l ở nữ, GGT ở nam dao động từ 15 – 50 ≤ U/l và nữ: 7 – 32 ≤ U/l và AP từ 30 – 110 UI/L là bình thường. Khi các chỉ số này tăng vượt quá giới hạn cho phép thì gọi là men gan cao , trong đó nếu chỉ số cao gấp 1 – 2 lần so với chỉ số bình thường thì nhẹ, cao gấp 2 – 5 lần là trung bình và gấp 5 lần trở lên là nặng. Tuy nhiên, mức độ tăng men gan không tỷ lệ thuận với mức độ nặng của bệnh gan, nghĩa là men gan cao không có nghĩa là bệnh nặng và men gan thấp có nghĩa là bệnh nhẹ. (1)
Nguyên nhân gây ra tình trạng men gan cao
Có nhiều nguyên nhân gây tăng men gan. Đây là dấu hiệu cảnh báo rằng các tế bào gan đã bị ảnh hưởng. Trong trường hợp men gan tăng tạm thời, có thể là do tổn thương nhẹ ở tế bào gan. Tuy nhiên, nếu men gan dai dẳng hoặc tăng đột ngột, thì đó là dấu hiệu cho thấy nguy cơ tổn thương gan. (2)
Một số nguyên nhân phổ biến gây tăng men gan bao gồm:
– Do virus viêm gan : Khi xâm nhập vào cơ thể, các loại virus viêm gan A, B, C, D sẽ phá hủy và hủy hoại tế bào gan. Trong đó, virus viêm gan B và C gây viêm gan cấp và mạn tính, đồng thời cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư gan và xơ gan.
– Do lạm dụng rượu bia : Việc sử dụng rượu bia quá mức có thể gây tổn thương tế bào gan và làm suy giảm chức năng gan. Lượng men gan trong máu của người uống rượu bia phụ thuộc vào lượng cồn trong máu và chất lượng của rượu bia. Khi gan bị tổn thương do rượu bia, chỉ số men gan AST thường tăng gấp 2-10 lần trong khi lượng ALT lại tăng nhẹ.
– Các bệnh lý đường mật như u đường mật, nhiễm trùng đường mật, sỏi đường mật trong gan, teo đường mật bẩm sinh… làm hạn chế khả năng bài tiết mật và tiêu hóa thức ăn của gan, ảnh hưởng đến các tế bào khác trong gan, khiến men gan tăng cao.
– Lạm dụng thuốc : Sử dụng không đúng cách các loại thuốc giảm đau, thuốc chống viêm, thuốc chống lao, thực phẩm chức năng… sẽ gây gánh nặng cho gan, làm tổn thương tế bào gan. Do đó, men gan cũng sẽ tăng cao.
– Chế độ ăn uống và môi trường sống : Các chất độc và aflatoxin trong thực phẩm bẩn, nấm mốc… có thể làm tăng men gan, là yếu tố nguy cơ gây viêm gan, thậm chí là ung thư gan. Ngoài ra, tiếp xúc với hóa chất tẩy rửa độc hại, môi trường nhiều khói thuốc lá… cũng là nguyên nhân gián tiếp làm tăng men gan.
– Một số trường hợp sốt do virus khác ngoài virus viêm gan cũng có thể làm tăng men gan, men gan còn tăng trong một số trường hợp nhiễm trùng nặng.
– Do sốt rét : Khi bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét, đặc biệt là sốt rét ác tính, men gan cũng có thể tăng cao vì trong trường hợp này, các tế bào gan và thận cũng bị tổn thương.
– Ngoài ra, men gan cao còn xuất phát từ một số bệnh lý cơ quan khác như: Bệnh lý tim mạch (bệnh cơ tim, nhồi máu cơ tim…)
Dấu hiệu của men gan cao
Dấu hiệu tăng men gan thường không rõ ràng, khiến nhiều bệnh nhân chủ quan và không tìm cách hạ men gan cao. Khi tổn thương gan nhẹ, phát hiện dựa trên kết quả xét nghiệm máu. Khi tổn thương gan nặng, bệnh nhân có thể có thêm các triệu chứng lâm sàng như:
– Vàng da
– Chán ăn, buồn nôn và nôn, đau bụng, mệt mỏi.
– Sốt nhẹ
– Đau âm ỉ ở hạ sườn phải
– Ngứa, nổi mề đay
– Phân nhạt màu, nước tiểu vàng đậm: Thường gặp trong trường hợp men gan cao do tắc mật.
Hướng dẫn cách giảm men gan cao nhanh chóng và hiệu quả
Theo bác sĩ Khanh, nhiều trường hợp men gan tăng cao chỉ là tạm thời, việc cần làm là theo dõi và làm lại xét nghiệm sau đó để đánh giá tình trạng bệnh. Tuy nhiên, nếu men gan tăng cao dai dẳng và liên quan đến các bệnh như gan nhiễm mỡ không do rượu, viêm gan siêu vi, viêm gan do thuốc, xơ gan… thì điều quan trọng nhất là phải tìm ra nguyên nhân gây tăng men gan để điều trị chứ không chỉ điều trị men gan đơn thuần.
1. Hạn chế uống rượu
Rượu có thể làm tăng tổn thương gan, vì vậy những người có men gan cao do rượu cần phải ngừng uống rượu. Đây là cách điều trị men gan dựa trên nguyên nhân, giúp bảo vệ gan không bị tổn thương thêm. Đồng thời, sử dụng vitamin nhóm B và tăng cường ăn rau, trái cây vì những người nghiện rượu hoặc uống nhiều rượu thường ăn ít rau, trái cây.
2. Ưu tiên thực phẩm tự nhiên và hữu cơ
Các chất phụ gia trong thực phẩm ăn liền và thực phẩm công nghiệp có thể làm tăng men gan, gây tổn thương gan. Do đó, để giảm gánh nặng giải độc cho gan và hạ men gan, bạn nên sử dụng các loại thực phẩm hữu cơ tự nhiên, an toàn, không chứa hormone tăng trưởng hoặc biến đổi gen, không sử dụng kháng sinh, thuốc trừ sâu hoặc phân bón tổng hợp…
3. Ăn nhiều rau và trái cây
Nguồn vitamin và sắc tố carotenoid dồi dào trong trái cây và rau quả tươi có thể giúp trung hòa độc tố trong gan, giảm căng thẳng và hỗ trợ gan tái tạo và chữa lành hiệu quả. Nhờ đó, có thể hạ thấp men gan.
Một số loại rau giúp cải thiện men gan cao như rau họ cải (súp lơ xanh, cải xoăn, bắp cải), súp lơ; rau giàu lưu huỳnh như hành tây, tỏi. Sử dụng các loại trái cây và rau quả như củ cải đường, quả bơ, chanh, bưởi… cũng là cách hạ men gan cao nhanh chóng.
Ăn nhiều rau xanh và trái cây để giúp giảm men gan nhanh chóng.
4. Tăng cường chất xơ trong chế độ ăn uống của bạn
Thực phẩm giàu chất xơ chứa nhiều chất chống oxy hóa, giúp thúc đẩy quá trình tiêu hóa thức ăn ở ruột, tăng nhu động ruột và kích thích đào thải độc tố ra khỏi hệ tiêu hóa nhanh hơn. Thường xuyên bổ sung chất xơ vào chế độ ăn hàng ngày còn giúp làm sạch máu, ổn định đường huyết, giảm lượng mỡ tích tụ ở gan, hạn chế gánh nặng giải độc gan, nhờ đó men gan giảm nhanh.
Ngũ cốc nguyên hạt, hạt, trái cây, rau, v.v. là nguồn chất xơ dồi dào cho chế độ ăn hàng ngày.
5. Tập thể dục thường xuyên
Theo Tạp chí Gan mật Hoa Kỳ năm 2018, tập thể dục được khuyến cáo là phương pháp điều trị hỗ trợ cho các bệnh mãn tính, bao gồm cả xơ gan. Tập thể dục giúp tăng cường trao đổi chất, đốt cháy năng lượng dư thừa và hạn chế lượng mỡ tích tụ trong gan. Ngoài ra, nó còn kích thích cơ chế giải độc tự nhiên của cơ thể thông qua việc đổ mồ hôi.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tập thể dục ít nhất 150 phút một tuần có thể làm giảm men gan. Đi bộ nhanh khoảng 30 phút mỗi ngày cũng có thể cải thiện đáng kể sức khỏe gan.
6. Giảm cân
Duy trì cân nặng hợp lý cũng là một cách để hạ men gan. Chất béo tích tụ trong gan do béo phì có thể ảnh hưởng đến các tế bào gan và cản trở chức năng của cơ quan này, đồng thời kích thích các phản ứng viêm và tổn thương hiện có ở gan. Giảm cân đúng cách và phù hợp, duy trì chế độ ăn uống cân bằng và tập thể dục thường xuyên giúp giảm căng thẳng cho gan, hạn chế tổn thương có thể xảy ra.
7. Bỏ thuốc lá
Bỏ thuốc lá hoặc nếu có thể, hãy cố gắng tránh tiếp xúc với khói thuốc lá để giảm tải độc tố cho gan và hạn chế tổn thương gan. Đeo khẩu trang khi ra ngoài hoặc làm việc trong môi trường nghi ngờ bị ô nhiễm khói thuốc lá và hóa chất độc hại. Cân nhắc sử dụng máy lọc không khí trong nhà để loại bỏ độc tố dư thừa ảnh hưởng đến gan, góp phần làm giảm nhanh các enzym gan.
8. Hạn chế sử dụng thuốc
Bạn chỉ nên sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, tránh lạm dụng nhiều loại thuốc gây độc cho gan như thuốc giảm đau, thuốc hạ cholesterol,… cũng góp phần làm men gan giảm nhanh. Do sử dụng các loại thuốc này kéo dài và thường xuyên nên ảnh hưởng xấu đến nhu mô gan, gây tổn thương gan.
Trên đây là 8 cách hạ men gan cao đúng cách. Việc hạ men gan có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong quá trình điều trị. Ngoài ra, để đảm bảo an toàn, người bị men gan cao nên theo dõi tình trạng bệnh và tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa Tiêu hóa – Gan mật – Tụy.
